به تمامی فعالیت‌های اقتصادی جهان که با تجهیزات و ماشین‌آلات برای تولید یک محصول و یا ارائه خدمات انجام می‌شود، صنعت می‌گویند.
با توجه به گستردگی در این حوزه، اگر هر فعالیت را به‌عنوان یک صنعت در نظر بگیریم؛ هر کدام از این صنایع زیرمجموعه یک صنعت دیگر که فعالیت مشابه انجام می‌دهد، محسوب می‌شوند. کشور ایران با توجه به حضور در موقعیت جغرافیایی مناسب و فعالیت‌های صنعتی توانسته است در اغلب صنایع مطرح دنیا فعالیت داشته باشد.
اگر بخواهیم انواع صنایع ایران را به دسته‌های مختلف تقسیم‌بندی کنیم، می‌توانیم به چنین نام بریم:
صنایع سنگین
صنایع سبک
صنایع متمرکز
صنایع غیرمتمرکز
صنایع جهانی
صنایع محلّی
در ادامه به تشریح انواع تقسیم‌بندی هر کدام از این موارد می‌پردازیم:
صنایع سنگین
به انواع صنایعی که با مواد اولیه معادن هم‌چون سنگ، آهن، نفت، زغال‌سنگ و سرمایه‌گذاری‌های هنگفت انجام می‌شود، صنایع سنگین گفته می‌شود.
در ایران این صنایع همراه با آلودگی‌های زیست محیطی و جنگل‌زدایی بوده است.
با توجه به حضور ایران در کمربند مس جهانی و آب‌های خلیج فارس و دریای عمان، یکی از صنایع سنگین که علاوه بر سرمایه‌گذاری بالا، نیروی انسانی فراوانی را نیز در خود جای داده‌اند، معادن و صنعت نفت و پتروشیمی کشور هستند.
شرکت‌های متعددی با فرآوری محصولات معدنی به‌عنوان صنایع سنگین در ایران شناخته می‌شوند.
معادن مس، سنگ آهن، طلا، روی، سرب، نقره از معادن کشور هستند که با محصولات نهایی آنان هم‌چون؛ محصولات آهنی فلزی، محصولات تزئینی علاوه بر بازار داخلی طرفداران زیادی را در بازار جهانی به خود جلب کرده است.
از دیگر فعالیت‌های معدنی مطرح در کشور می‌توان به استخراج نفت و گاز اشاره کرد که با توجه به اهمیت محصولات پتروشیمی و گستردگی دامنه تولیدات این محصولات صنعتی در کشور و اهمیت این محصولات به‌عنوان زنجیره تأمین برای تولید اقلامی از دارو تا لاستیک استفاده می‌شود؛ به‌عنوان صنایع سنگین در کشور اطلاق می‌گردد.
این صنایع نیز علاوه بر بازار داخلی، خریداران خارجی بسیار زیادی دارد.
اگر بخواهیم برای صنایع سنگین چند کلید واژه انتخاب کنیم، می‌توانید از کلماتی هم‌چون؛ مقیاس بزرگ، تجهیزات بزرگ، زمین‌های بزرگ، هزینه‌های بالا و موانع زیاد را عنوان کنیم.
پس هرگاه در فعالیت اقتصادی این موارد در آن وجود داشت، بدانید این فعالیت‌ها شامل صنایع بزرگ می‌شوند.
صنایع سبک
صنایعی که نسبت به صنایع بزرگ سرمایه‌گذاری کمتری دارند و عمدتاً مصرف‌کننده محصولات فرآوری‌شده در صنایع بزرگ می‌باشند، صنایع سبک نام گفته می‌شود.
یکی دیگر از مزایای صنایع سبک این است که، عمدتاً محصولات تولید‌شده در این گروه به‌دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد.
در ایران این صنایع گستردگی متعددی در حوزه‌های مختلف دارند.
صنایع خودروسازی، صنایع غذایی (انواع کنسروها و محصولات فرآوری‌شده غذایی)، صنعت تولید فرش، مبلمان و… جزئی از صنایع سبک در کشور ایران هستند.
وقتی به عملکرد این صنایع و محصولات تولیدی این صنایع نگاه می‌کینم متوجه چند موضوع می‌شویم اول این‌که؛ چنین صنایعی محصولات فرآوری‌شده صنایع سنگین را با استفاده از تکنولوژی به محصولات نهایی تبدیل می‌کنند. دوم این‌که؛ تأثیر زیست محیطی کمتری نسبت به صنایع سنگین در کشور دارند، سوم این‌که؛ برای شروع فعالیت نیاز به سرمایه‌گذاری به مراتب کمتر و تجهیزات ارزان‌تر برای تولیدات محصول نسبت به صنایع سنگین برخوردار هستند.
مهم نیست که یک کسب و کار بزرگ باشد یا کوچک، ساختار سازمانی اتخاذ‌شده تعیین می‌کند که چگونه کار انجام می‌شود و چه دستورالعمل‌هایی رعایت می‌شود یا به‌طور کلی از آن‌ها اجتناب می‌شود. در شروع یک کسب‌و‌کار، گاهی اوقات حتی بعدها، ساختار سازمانی برای تسهیل عملکرد و رشد منظم توسعه می‌یابد. در بیشتر موارد، ساختار انتخاب‌شده منعکس‌کننده مالک یا تصمیم‌گیرندگان برجسته است که از شخصیت، سبک‌های مدیریت، ویژگی‌های شخصیت و اهداف شخصی آن‌ها استفاده می‌کند.
به‌طور خاص در تولید، دو نوع ساختار سازمانی یا روش‌های تجاری وجود دارد: متمرکز و غیرمتمرکز.
صنایع متمرکز
صنایع متمرکز اساساً می‌تواند به یک فرآیند بنیادی یا اصلی تشبیه شود.
این صنایع شامل یک کارخانه یا مکان واحد است که می‌تواند هزینه‌های تولید هر واحد را با استفاده از تجهیزات همه‌کاره و سازگار کاهش دهد.
به‌طور خلاصه، به این معنی است که شما می‌توانید محصولات یا مقادیر مختلفی از اقلام را براساس تقاضا و مقیاس تولید کنید.
مؤسسه APQC نشان داده است که صنایع متمرکز ۳ درصد هزینه‌های تولید کمتری نسبت به شرکت‌های غیرمتمرکز دارند. این می‌تواند به معنای تفاوت ۱۵۰ میلیون دلاری برای سازمان‌هایی با ۵ میلیارد دلار درآمد سالانه باشد.
این یکی از دلایلی است که چرا صنایع کوچک‌تر تمایل دارند به ساختارهای متمرکز، در کنار انواع دیگر مزایای ارائه‌شده، پایبند باشند.
در ایران این محصولات صرفاً بر روی تولید یک محصول در یک منطقه جغرافیایی خاص تمرکز دارند،، بعضاً مشاهده‌شده است در بعضی از صنایع وظیفه پخش نیز بر عهده شرکت تولید‌کننده نمی‌باشد.
صنایع غیرمتمرکز
صنایع غیرمتمرکز شامل یک سازمان با امکانات یا مکان‌های متعدد با هدف نهایی ارائه خدمات یا پوشش برای مناطق بزرگ می‌باشد.
برخلاف یک مکان مرکزی در صنایع متمرکز، کارخانه‌ها یا مراکز توزیع صنایع غیرمتمرکز در یک منطقه وسیع‌تری قرار دارند. این مکان‌ها عموماً نزدیک به مشتریان هستند.
صنایع غیرمتمرکز انعطاف‌پذیری بیشتر و تحویل سریع‌تر و به موقع‌تر کالا را ارائه می‌دهد زیرا به مشتری نزدیک‌تر است. هم‌چنین به‌دلیل هزینه کم نیروی کار در مناطق مختلف، کاهش هزینه را ارائه می‌دهد و مدیریت فرآیندها را آسان‌تر می‌کند.
از آن‌جایی که هزینه‌های راه‌اندازی و منابع لازم برای نگهداری چندین ملک بسیار بالاتر است، برای شروع با یک سازمان غیرمتمرکز به سرمایه سرمایه‌گذاری بیشتری نیاز است.
هزینه‌های هر واحد در صنایع غیرمتمرکز بسیار بیشتر است و سازگاری در محصولات و فرآیندها نیز ممکن است آسیب ببیند؛ زیرا شما در مورد چندین مکان مختلف صحبت می‌کنید که پر از سخت‌افزار و پرسنل خاص خود هستند، بنابراین همه چیز متفاوت خواهد بود.
در ایران نیز بعضی از شرکت‌های خودروسازی، شرکت‌های فعال در حوزه صنعت غذایی و دیگر صنایع بزرگ کشور به‌صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند.
صنایع جهانی
زمانی که بازار رقابت بین یک محصول تولید‌شده توسط یکی از صنایع، بدون توجه به موقعیت جغرافیایی چه در سطح ملی و چه در سطح جهانی ایجاد شود به‌طوری که یک محصول تولید‌شده در چین، بازار رقابت در آمریکا یا اروپا را تصاحب کند، به این محصولات تولید‌شده صنایع جهانی گفته می‌شود.
در ایران علی‌رغم وجود تحریم‌ها، تعدد صنایع فناوری همیشه به عنوان یک محصول وارداتی به آن نگاه‌شده است؛ به‌طوری که عمده بازار در این صنعت توسط تولیدکنندگان خارجی تأمین می‌شود.
از آن طرف صنایع فولاد و پتروشیمی و نفت خام ایران همیشه مورد توجه بازار خارج قرار داشته است؛ به‌طوری که نتوانسته سهم خوبی را در بازار کسب کند؛ البته صنایع جهانی ایران فقط به صنایع معدنی محدود نمی‌شود؛ زیرا صنایع غذایی در ایران نیز توانسته در بازارهای جهانی به‌خصوص در کشور‌های همسایه سهم خوبی را کسب کند و یک رقیب جدی برای صنایع بزرگ و معروف جهان باشد.
صنایع محلی
ایران به‌عنوان کشوری شناخته می‌شود که قومیت‌های متعددی را در خود جای داده است و همین موضوع باعث ایجاد فرهنگ‌های مختلف از محصولات غذایی تا صنایع دستی‌شده است؛ به‌طوری که هر منطقه از ایران یک صنایع دستی، غذای مشخص و فرهنگ متفاوتی برای خود دارد.
همین موضوع باعث‌شده است تا صنایع دستی در مناطق مختلف کشور رشد چشمگیری داشته باشد.
عمده این صنایع با هزینه‌های بسیار کم و توسط بومیان منطقه تولید می‌شود.
نوشتن نظر